Monday, March 9, 2009

ZORAM NI- Dr. J.V. Hluna

Why should there be a 'ZORAM NI' at all?? Are we, the younger generation especially, aware of what we have behind us? Do we understand the history that has moulded us? Read on- extracted and abridged from the original.



March ni 5, 1966, Jet Fighter paliin Aizawl leh Zoram hmun dang a bomb ni chuan Mizo te mipui te hi hlauvin kan khur a, kan khawpui ber hi luahtu awm lovin a ram asin! Meivapah a chang a, rukru leh suamhmangte pukah zuk chang hman a! Zoram pum hi kan thla a bar a, kan tap a ni. Jet Fighter hian Mizo pumpui min bei chu kan ti theilo, mahse Mizoram pumpui min tihthaih a, kan hlau a ni. A beih laiin Civil mi leh MNF mi vansang atangin hre tawh heklo le! Mi tam tak thih phah leh hliam an awm a, ramtuileilo ni hlen an thahnem hle. Hnahlan te, Khawzawl te, Sangau te, Tlabung khua te pawh hemi tum hian an bomb a nih kha. A bomb loh khua te pawh a tihthaih a, Jet Fighter rum velin Zoram khaw tinah hniam te teah thlawkin a enthla kual a, mi tin an tlanchhe chawn chawn a, bihrukna kan zawng ruai vek a nih kha. Dik tak chuan February 28, 1966 a chet tum MNF zinga mi Rokima, anmahni bomb tihpuah palha a thih avangin Assam Rifles beih an tum chu thulh a ni a, Treasury bei tur pawl chu an che na a, an hlawhchham a. March ni 2 zanah Chanmari, tuna Veraz dawr kawtah sipai duty an ambush a, an thi nual a. A tuk ni 3 ah an thinrim chu an ralthuam nen mipui min rikrap nan an inlar ta chiam mai a. Bazar vela mipui hlau an tlanchhia a, mahni dawr leh sa zawrh lai pawh an tlansan pheng phung a ni. Assam Rifles lam an Camp ah an lut leh tawh tih an hriat hnu ah mahni dawr chingfelin an kir leh ngam chauh a. Assam Rifles lam an in ralrin vek tawh, March ni 4 zan khan sipai leh MNF te zankhuain an inkap ta a. Heng lai hian Pu Paul Zakhuma chanchinbu, “Aijal Daily News” chu nitin, ni 5 thleng khan a la chhuak a. Ni 5 chhun a thilthleng rapthlak em em atang chiah khan Aizawl chu kan rauhsan ta a ni.

A hnuah khaw dang dangte bomb lehin khaw hal leh ‘grouping’ te a thleng a, kum 20 rambuaia kan awm chhungin pawngsual leh thil rapthlak pui pui a thleng fo mai. Mahse, a rapthlak ber chu March ni 5, 1966 kha a ni. Japan, Taiwan leh USA te tuarna aiin nep mah se a tuartu Mizote tan ni rapthlak ber a ni miau si. Zoram pawn hmun tin – Shillong, Haflong, Silchar, Manipur, Burma leh East Pakistan (Bangladesh)-ah te kan teh darh ta chiam mai a nih kha.

India sawrkar hriat danin MNF Volunteers chu 2000 an ni a. East Pakistan-a training nei mi 200 an ni. March ni 1 buaia MNF ralthuam neih zat , Lunglei leh Champhaia sipai ta an mankhawmte nen vek, India sawrkarin a hriat dan chu –
1. 303 Rifle = 600
2. Light Machine Gun = 20
3. Sten Guns = 75
4. Carbines = 25
5. Revolvers/Pistols = 30 leh local arm chi hrang hrang 1500 vel a ni.
Hei hi V.F. Jafa, IAS, Aizawl Addl. DC ni thin in ‘Faulties’ Vol.3 Nov. 1999 pp.5-16-a a ziak dan a ni.

A tam ber hi Lunglei leh Champhai Sipai Camp an hneh hnua an lak a ni a, hemi hmaa an neih chu E. Pakistan (Bangladesh) atanga mi 200 training te hawn theih tawk zat a ni mai a, a tam lo. MNF 2000 zingah silai nei mi tlem te chauh an awm tihna a nih chu.

MNF zat an hria a, an ralthuam neih zat an hria. Training nei zat an hria. Sipai Camp hualtu MNF te pawh an hual ber sipai te min hrilh dan chuan, “Training nei lo, ralthuam nei lo, hlauhawm lo” an ti. An tui chawina MNF in an danchah lah chu Dacota thlawhnain an Camp chhungah tui a thlak a, chutih laiin anmahni chhan turin 61 Mountain Brigade chu Lt. Gen. Saghat Singh-a hovin thim nguk khawpa tamin Mizoram an pan a. Armour Car leh ralthuam tha ber ber nen March ni 7-ah Aizawl an lut mai dawn tih an chiang reng tawh. Chutiang a nih laiin engati nge vansang indo nana an ralthuam neih that ber Jet Fighter hmanga March ni 5 khan min rawn bomb tak ul ul mai le!! Ramchhung hmun dang khawiah mah chutiang an hmang ve si lo. Naga, rei tak lo hel tawh, ralthuam tha tak tak hmang pawh Jet Fighter kher chuan an la bei lo. Hetia Mizo te min rawn bei ta mai hi India sawrkar hian tisual a inti ang em le? Keini chuan tisual kan ti a ni. “Kan lo tisual palh a ni e,” ti ve mai se chuan kan dam tlang mai tur. Lungawi takin State kan nei a, Indian Constitution-in mi a hum a, thlamuang tak leh chhuang takin India mi kan ni tawh. Tu man hel lehna rilru kan pu lo. Khang hun laia Chinese Kuomintang sipaiten Taiwanese an awp ang maia India mi ve tho si mi an tiduhdah kha tun hnuah hian pawi ti se kan duh mai a ni.

Zawl khawpui senmei a chan ni atang chuan kan sakhaw kalphung a buai a. Zan Curfew a nih reng avangin eng kohhran mah zanah an inkhawm ngai lova. Zan chu sawi loh 1966–67 buai zual lai chuan Chawlhni pawhin a inkhawm theih meuh loh a ni. Inkhawm lai sipaiin an , tam tak kan rauhsan bawk a. Keima hmuh ve ngeiah pawh Zemabawk te, Seling leh Keifang Presbyterian Kohhran Biakin chu kang lo mah se a building ngai ngaiin Vai sipaiin an luah hlauh a, Hindu biakin atan an hmang a ni.

Mi thahnemngaite thawhrimna Pathianin mal a sawm a, Prime Minister Rajiv Gandhi-a’n Punjab Governor tang lai Arjun Singh ko kirin Pu Laldenga dawr turin Congress Vice President-ah a siam a. Pu Denga’n inthlang lova lal – CM ni nghal thei a nih dawn phawt chuan underground MNF zawng zawng India Constitution pawm tura rawn luhpui a duh tih a hriat veleh kan politician ropui, Pu Lal Thanhawla’n remna thlen theihna a nih phawt chuan tiin CM lalthutthleng chu Pu Laldenga a kian a. Pu Denga pawhin India Constitution chhunga Mizo te kan himna ngei tur nia a hriat a thun bawk a. Lawm tlang takin kan inrem ta a nih kha. Pu Denga leh Pu Hawla te kha remna siamtu te an nih chu.

Kan hnam history-a ni thlengah March ni 5 aia rapthlak, Mizo hnam pumpui rumna ni leh Pathian auh nasatna ni a awm lo. Chuvangin hei aia ZORAM NI tih phu hi a awm dawn em ni? Kan hnam ni, inngaihdamna ni, tawngtaina ni, sakhaw thilah pawh Pathian hnena inhlan thar lehna nia hman ni se. Buai vanga nunna chante zah entirna ni – Martyrs Day -a hman hi a phu a ni. Inhuatna rilru chawhthawh tumna a ni lo. India mi, Mizo kan nihna ang takin India ram hmun dangte hian min en se kan duh a ni.
Lungrual tak leh puithu taka he ni hi MZP hmalakna a serh a, thi leh hliamte (Martar te) zahna entir nana kan hmang thin hi a lawmawm a. Kuminah MJA President in a ho thei leh thu ropui tak tak a sawi hi a tihlawhtlingtu pakhat a ni. YMA President thusawi pawh hnam hmangaihna nena sawi a ni bawk a, rilru a khawih hle mai. Mizo History-ah a pawimawh reng tawh dawn a ni. Kan ngaih pawimawh loh a, ho mai mai kan tih zel chuan eng ni hi nge ngaih pawimawh zawk kan neih le? Hei aia kan hnam tuarna ni, hriatreng tur kan neiin a lang lo. Chuvangin he ni hi MZP mai ni lo, sawrkar leh kohhran pawhin a pawimawhzia hi kan la lantir tial tial ngeiin a rinawm. Nakum lam atang phei chuan kan Chief Minister hovin Mizoram Sorkar leh MKHC, MPF, YMA, MHIP, MUP te tel vekin urhsun taka hnam tana inhlan thar lehna ni ah hmang ila. March ni 5 zinga tawngtai inkhawm zawng zawngin Pathian min chhanchhuah avanga lawmthu sawina hun hmangin kan tihsual ah te ngaihdam dila sual thupha chawina te nei thei ziah ila kan hnam inpumkhatna atan a tha ngei ang.

5 comments:

OpaHmar said...

A thui ltk ka chhiar zo peih lo
....way past my online attention span

Anonymous said...

Ka hriatthiam theih miah loh chu, heti khawpa a hun laia ram hmangaiha, kan zalenna tura Vai-ho thih thlenga pawh a bei let ngam MNF ho hi ngati nge an corrupt tak em em le?? hmm..

Unknown said...

hmm...corruption could be relative. Ram hmangaih pawh kan thlirna tlang atan zelin a ni thei ang a

Mizohican said...

But, it wasn't just March 5th alone that the bombings took place na? Read the book. Love it. Am waiting to get it autographed. You may do the honors :-)

Ps. Sorry for commenting almost a year late on this...

Mizohican said...

"Read the book" ka tih khian, "I have read the book" ka tihna a nia. (Why should I say "Go read the book" especially to you of all the people. :D Don't confuse :-)